Blog 33 Vangtouwen en raar weer

 

Montejunto, Portugal

9 feb 1979

Eerst weinig wind, later zwakke-matige oostenwind. ‘s Morgens leek het op regen, maar het klaarde helemaal op. Bijzonder helder, tegen het vriespunt. Gunnewick aan de telefoon, hij vroeg waar de wind zat. Oost, zei ik. Daor kump slecht weer achter weg, zei Frans. ’s  Avonds weer zo’n geel zonnetje, net als gister. Volgens het KNMI zou er inderdaad veel regen komen, t.z.v. de grote rivieren.

Vangtouw borgen of niet?

Frans vertelde over ‘De Volharding’ in Zeddam. Frans was daar met zijn broer Jan. Een ambtenaar van de Monumentenzorg en de molenaar waren beneden aan het praten. De broers gingen naar boven, de kap in. Jan zag het: ‘kiek es Frans hij ligt op de punte’. "Gvd wat een klöte", dat zei Frans wel meer. En hij gaf een forse tik tegen de vangbalk waardoor deze in de haak viel i.p.v. erbovenop bleef balanceren. De gebroeders naar beneden, dat ging er wel van langs, Frans kennende. De molenaar schrok en zei, dat hij de vangbalk wel vier keer gecontroleerd had. Maar het vangtouw dus niet had geborgd, waardoor de vang erop had kunnen vallen. Zelfs de vermaarde Arie Berkhout borgde het vangtouw niet, totdat hij erachter kwam dat hij en een medewerker (die de vang gelicht had na het eten) de hele middag flink gemalen hadden met de vangbalk op de punt van de (houten) duim. Daarna toch maar wel geborgd. In Wervershoof borgden ze het touw ook niet (een tijd later). Daardoor viel de vang ineens op het wiel en brak de as.

In Noord Holland kun je op de watermolens geen vangtouw borgen omdat het meestal binnenkruiers zijn, daar had het misschien mee te maken. In Ostfriesland (Duitsland) kun je op de zelfkruiers het vangtouw ook niet borgen, wat ik - ik moest wel eens op de molen van Spetzerfehn passen als de baas weg was - geen fijn idee vond. Dat is mij altijd zo geleerd, om het vangtouw te borgen. Je weet maar nooit werd er dan gezegd. Dat het toch wel mis kon gaan maakte mijn opa mee in Balkbrug, daar brak de vangstok. Gelukkig toen hij de vang ophaalde en de molen nog nauwelijks gang had. Als dat gebeurt als je wilt vangen ..... De vangstok is toen vervangen door een soort  lantarenpaal.

In Portugal hebben ze  geen last van dit soort problemen. De molens op de Montejunto hebben geen vang. Ik heb dat gezien, hoe molenaar Francesco met een touw de wieken opvangt! Dat moet je wel kunnen, maar die zeer traditionele molens hebben niet de trekkracht van een Nederlandse molen.

 

Francesco Miguel met zijn molen in de weer

Raar weer 

10 februari, nog steeds geen regen, die is ten zuiden van de Maas gebleven. De wind was Oostnoordoost, net langs de silo maar wel vlagerig. De schuddebak had geen houten veer (zoals in Peize) of rubber band (zoals in Vragender), en in de vlagen gooide hij de schuddebak iets van de aanslag af, waardoor de molen nog harder ging draaien natuurlijk. Eerst vol zeil, later vier  onderendjes, en daarna twee vol twee half. 3 ton gemalen. Rob en John werkten al een paar dagen aan de motoraandrijving, wat gelet op de krachttermen niet vlekkeloos ging. ‘s Avonds waterige maan, veel witte luchten. Zondag veel wind, het liep uit op regen en daarna ijzel (alweer).

Omdat de as voor de onderaandrijving  te kort bleek, moest een nieuwe besteld worden,een week vertraging en met die ijzel werd het malen er niet gemakkelijker op. ‘Klotenzooi’ zei Rob, dat was duidelijk.

Maandag was er weinig wind, dinsdag ook. Ko de Visser kwam buurten. We wilden voor het AKG een meelkeuring opzetten, en daarom reisde ik met adviseur en bakker Hazenberg mee naar Wageningen,  voor een vergadering met Belderok, Hartgerink, en Slotman. Ik begreep wel - voor zover ik dat al niet wist - uit de verhalen van Hazenberg dat bakkers hard werken en weinig slaap krijgen. Dan kunnen ze wel eens kort aangebonden zijn zeker als er iets mis is met het meel.

 Hartgerink had gewerkt op de molen van Barneveld (veevoeder, de windmolen werd wel gebruikt maar was feitelijk al bijzaak). De molenaar van die molen vertelde aan Hartgerink dat het eens verschrikkelijk hard waaide, het liep vreselijk hard, de ene zak na de andere. Op een gegeven moment hoorde hij wat kraken, maar hij had geen tijd ernaar te kijken. Maar na verloop van tijd begon het  langzamer te lopen, steeds langzamer. Dus ging de molenaar toch maar eens buiten kijken - toen bleek dat het wiekenkruis eraf was gewaaid. Ik weet niet of het werkelijk zo is gegaan, maar het is toch een mooi verhaal.

14 februari . Komt wind voor regen, daar is niets aan gelegen; maar komt regen voor wind, berg dan uw zeilen gezwind. Toen ik in Wageningen was, hebben ze de zeilen in de stromende regen opgerold, weinig wind. Nu werd ik ‘s nachts wakker van de gordijnen die tekeer gingen. Het ijzelde alweer, de zeilen zaten vast maar ik had ze ook niet nodig. Gemalen van 5.15 - 20 uur, ruim 3000 kg. Sneeuwjacht, maar de wind zat achter de silo dus hollen en stilstaan. In het noorden was het bar slecht weer, hier minstens 10 graden kouder dan gister, maar het was goed te doen.

15 februari was de wind iets geruimd dus net langs de silo, maar toch vrij onregelmatig. Samen met John met moeite twee zeilen open kunnen krijgen. Met een koevoet het touw losgemaakt, handschoenen aan en naar boven om met de hand stukje bij beetje het zeil los te wrikken. Uit verhalen van thuis weet ik dat mijn overgrootvader in Balkbrug, in de tijd dat er geen motor was, de molen op de zon krooide en met een keteltje heet water naar boven ging om de zeilen los te krijgen.

Eén zeil was toevallig losser opgerold dan de andere drie en die hadden we zo open. De andere drie kostte een half uur per zeil. Zo ongeveer ervoor geknupt, onder het draaien droogden de zeilen en de touwen wel wat. Toch nog wel aardig wat kunnen doen.

In het noorden waren de omstandigheden een stuk slechter, zo slecht dat meelfabriek Alkmaar niet kon leveren. In Groningen was het nog erger zie krantenartikel.